C.S. Lewis

Ogólne

Clive Staples "Jack" Lewis (29 listopada 1898 - 22 listopad 1963), zazwyczaj przytaczany, jako C.S Lewis, był Irlandzkim pisarzem i uczonym. Jego twórczość jest bardzo zróżnicowana i zawiera literaturę średniowieczną, apologetykę chrześcijańską, krytykę literacką, audycje radiowe, eseje o Chrześcijaństwie oraz fikcję opisującą walkę dobra ze złem. Przykładami alegorycznej fikcji tworzonej przez Lewisa są Listy starego diabła do nowego, Opowieści z Narnii i Trylogia międzyplanetarna.

Lewis był bliskim przyjacielem J. R. R. Tolkiena, autora Władcy Pierścieni. Obaj panowie byli ważnymi postaciami na wydziale Anglistyki uniwersytetu Oxfordu oraz nieformalnej Oxfordzkiej grupy literackiej znanej jako „Inklingowie”. Dzięki autobiografii Lewisa „Zaskoczony radością – moje wczesne lata” wiemy, że autor przyjął chrzest w kościele Irlandzkim, jednak odszedł od wiary w wieku młodzieńczym. Pod wpływem Tolkiena i innych przyjaciół, C. S. Lewis w wieku około 30 lat, powrócił do Chrześcijaństwa. Ten fakt miał duży wpływ na jego późniejszą twórczość. Jego audycje z czasów 2 wojny światowej na tematy Chrześcijańskie przyniosły mu szeroki rozgłos. W późniejszym życiu poślubił amerykańską pisarkę Joy Gresham, która zmarła na raka kości w wieku 45 lat.

Twórczość Lewisa została przetłumaczona na ponad 30 języków, a jego dzieła zostały sprzedane w milionach kopii. Książki z serii Opowieści z Narnii, najpopularniejsze z jego dzieł, były wystawiane na scenie, w telewizji oraz w kinie. Przykładem, może być serial stworzony przez telewizję BBC w roku 1988, lub adaptacja filmowa Księcia Kaspiana z roku 2008.

Dzieciństwo

Clive Staples Lewis urodził się w Irlandii, w mieście Belfast, 29 listopada 1898 roku. Jego ojcem był Albert James Lewis (1863 – 1929), radca prawny, którego ojciec przybył do Irlandii z Walii w połowie XIX wieku. Matką Lewisa była Florencja Augusta z domu Lewis Hamilton (1862 – 1902), córka księdza kościoła Anglikańskiego. Clive Staples miał starszego brata, Warrena Lewisa Hamiltona. W wieku 4 lat, krótko po tym jak jego pies Jacksie został przejechany przez samochód, Lewis oświadczył, że ma na imię Jacksie. Na początku nie reagował na żadne inne imię, jednak później zaakceptował imię Jack, którego zwracając się do niego używała rodzina i przyjaciele do końca życia. W wieku sześciu lat przeprowadził się wraz z rodziną do „Little Lea”, domu, który wybudował pan Lewis dla pani Lewis, w Stardown we wschodnim Belfaście.

Do czasu, gdy w 1908 roku Lewis został wysłany do szkoły Wynyard w Watford, nauczany był przez prywatnych nauczycieli. Niedługo po rozpoczęciu nauki w tej szkole, matka Lewisa zmarła na raka. W szkole Wynyard brat pisarza spędził trzy lata. Jednak wkrótce po przybyciu do szkoły Lewisa, została ona zamknięta z powodu braku uczniów.

Następnie Clive Staples uczęszczał do Campbell Collage we wschodnim Belfaście około mili od jego domu. Jednak po kilku miesiącach zrezygnował z nauki w tej placówce z powodu problemów z układem oddechowym. W wyniku tej choroby, został wysłany do ośrodka zdrowia w mieście Malvern, gdzie uczył się w szkole Cherbourg House.

We wrześniu roku 1913, Lewis rozpoczął naukę w Malvern Collage, gdzie pozostał do następnego czerwca. W tym czasie, ten 15 letni chłopak, odszedł od wiary Chrześcijańskiej i został ateistą. Zainteresował się też mitologią i okultyzmem. Po opuszczeniu Malvern był nauczany przez Williama T. Kirkpatricka, nauczyciela jego ojca oraz dyrektora Lurgan Collage.

Jako młody chłopak Lewis był zafascynowany zwierzętami, zaczytywaniem się opowiadaniami Beatrix Potter oraz pisaniem i ilustrowaniem swoich własnych opowiadań o zwierzętach. Razem ze swoim starszym bratem stworzyli świat Boxen, zamieszkały i prowadzony przez zwierzęta. Lewis uwielbiał czytać książki. Dom jego ojca był ich pełen, jednak Lewis twierdził, że znalezienie takiej, której by nie czytał, jest prawie niemożliwe.

Jako nastolatek, był zaczarowany pieśniami i legendami starożytnej Skandynawii zachowanymi w sagach mieszkańców Islandii. Lewis pokochał naturę, której piękno przypominało mu opowieści o północy, które z kolei przypominały mu o pięknie natury. Jego twórczość w tych latach zeszła z opowieści ze szkoły Wynyard, na inne tematy. Zaczął używać różnych form literackich, próbując uchwycić swoje nowoodkryte zainteresowania mitologią Nordycką oraz naturą. Edukacja prowadzona przez Kirkpatricka zaszczepiła w nim miłość do Greki, mitologii oraz udoskonaliła jego umiejętności debatowania i jasnego myślenia.

I wojna światowa

Po wygraniu stypendium na naukę na uniwersytecie Oxford w 1916 roku, Lewis zgłosił się na ochotnika do Armii Brytyjskiej. Został przydzielony jako oficer do 3 Batalionu, Lekkiej Piechoty Somerset. Na front w Dolinie Sommy dotarł w dniu swoich 19 urodzin.

15 kwietnia 1917 roku Lewis został ranny podczas Bitwy o Arras, podczas rekonwalescencji popadł w depresję, spowodowaną tęsknotą za domem. Po wyzdrowieniu został przydzielony do Andover, w Anglii. Zwolniono go ze służby w grudniu 1918 roku, wkrótce potem powrócił na studia. Otrzymał najwyższy stopień naukowy z Greki i literatury łacińskiej (1920), filozofii i historii antycznej(1922) oraz angielskiego(1923).

Jane Moore

Podczas szkolenia wojskowego Lewis dzielił pokój z Paddym Moorem, który później został jego bliskim przyjacielem. Zawarli oni układ, że jeśli jeden z nich zginie na wojnie, drugi zajmie się rodzinami ich obu. Paddy zginął w 1918 roku, a Lewis dotrzymał obietnicy. Paddy już wcześniej przedstawił Lewisa swojej matce, Jane King Moore, którzy od razu zaprzyjaźnili się. Ta przyjaźń była szczególnie ważna dla Lewisa, podczas jego rekonwalescencji, kiedy to jego ojciec nie umiał przełamać niechęci do wyrwania się od rutynowego życia w Belfaście, by odwiedzić syna.

Lewis mieszkał i opiekował się panią Moore do lat 40, kiedy to została ona hospitalizowana. Zaczął nazywać ją „matką” i tak też zwraca się do niej w listach. Lewis, który stracił własną matkę we wczesnych latach życia, a którego ojciec był wymagającym i ekscentrycznym człowiekiem, nawiązał głęboką więź przyjacielską z panią Moore. „Wszystko co mogę lub potrzebuję powiedzieć odnosi się do tego, że moja wcześniejsza wrogość do emocji została bardzo różnorodnie i całkowicie pomszczona”, tak pisał w swojej autobiografii. Natomiast swojemu przyjacielowi powiedział: „Ona była hojna i nauczyła mnie bycia hojnym”.

W grudniu 1917 roku Lewis napisał do swojego szkolnego przyjaciela Artura Greevesa, że Jane i Greeves „to dwoje ludzi, którzy liczą się dla mnie najbardziej na świecie”.

W 1930 roku Lewis, Moore i jej rodzina, przenieśli się na przedmieścia Oxfordu.

Pani Moore cierpiała na dementię i w późniejszych latach została przeniesiona do domu pielęgniarskiego, gdzie zmarła w 1951 roku. Lewis odwiedzał ją codziennie, aż do dnia jej śmierci.

„Moje Irlandzkie życie”

Lewis przeżył szok kulturowy, gdy po raz pierwszy przybył do Anglii. „Żaden Anglik nie zrozumiałby mojego pierwszego odczucia o Anglii” tak napisał w swojej autobiografii. „Dziwny Angielski akcent, którym byłem otoczony, wydawał mi się głosami demonów. Ale najgorszą rzeczą był krajobraz Anglii…”. Następnie autor pisze o nienawiści jaką czuł do Anglii, która musiał leczyć przez wiele lat.

Od czasów chłopięcych Lewis interesował się przede wszystkim kulturą Nordycką oraz Greką, następnie mitologią i literaturą Irlandzką. Przejawiał szczególne umiłowanie dla W. B. Yeatsa, z powodu użycia przez niego Irlandzkiej spuścizny w poezji. W liście do przyjaciela Lewis napisał, „Odnalazłem tutaj autora piszącego dokładnie według mojego serca, którym jestem pewny będziesz się rozkoszował, W. B. Yeats. Pisze sztuki i poezję o naszej starej Irlandzkiej mitologii z rzadkim duchem i pięknem.”.

Zaskoczony obojętnością swoich Angielskich rówieśników na Yeatsa oraz Ruch Odbudowy Literatury Irlandzkiej, Lewis napisał „Jestem często zaskoczony, jak zupełnie ignorowany jest Yeats pośród ludzi, których spotykam: może jego podejście jest typowo Irlandzkie – jeśli tak, to dzięki bogom, że jestem Irlandczykiem.”. Wcześnie w swojej karierze wysyłał swoje prace do głównych wydawców w Dublinie, pisząc: „Jeśli kiedykolwiek wyślę swoje dzieła do wydawcy, myślę, że powinienem spróbować do Maunsela, to kieruje mnie na irlandzką szkołę” ?? Po swoim nawróceniu, jego zainteresowania przeszły na duchowość Chrześcijańską, odchodząc od pogańskiego Celtyckiego mistycyzmu.

Ze względu na swoją Oxfordzką karierę zmuszony był do życia i umierania wśród obcego narodu. Często wyrażał ubolewanie z powodu opuszczenia Irlandii. Przez całe życie, starał się razem z kolegami Irlandczykami mieszkającymi w Anglii, regularnie odwiedzać północną Irlandię. W takim stopniu, że swój miesiąc miodowy spędził w ojczyźnie. Lewis mówił na to „moje Irlandzkie życie”.

Kariera Lewisa

Lewis rozpoczął swoją błyskotliwą karierę akademicką, jako student studiów licencjackich na Oxfordzie, gdzie zdobył trzy najwyższe wyróżnienia w trzech różnych dziedzinach nauki. Lewis uczył później jako stypendysta na Magdalen Collage w Oxfordzie, przez prawie 30 lat, od 1925 – 1954. Następnie został profesorem średniowiecza i renesansu Angielskiego na uniwersytecie Cambridge.

Wiele jego prac koncentruje się na późnych wiekach średniowiecza, a w szczególności użyciu alegorii. Jego Alegoria Miłości pomogła ożywić studiowanie późnych średniowiecznych opowiadań, jak Powieść o Róży. Lewis napisał kilka przedmów do starych prac literackich oraz poezji.

Lewis był płodnym pisarzem, a jego koło literackich przyjaciół przeistoczyło się w nieformalną społeczność znaną jako „Inklingowie”, do których należeli m.in. J. R. R. Tolkien, Charles Williams, Owen Barfield i brat Lewisa, Wernie. W Oxfordzie był opiekunek wielu studentów, takich jak poeta John Betljeman, krytyk Kenneth Tynan, mistyk Bede Griffiths oraz uczony Martin Lings.

Powrót do chrześcijaństwa

Lewis, który dorastał w wierzącej rodzinie, uczęszczającej do kościoła Irlandzkiego, utrzymywał, że ateistą został w wieku lat 15. Później opisywał siebie jako „rozzłoszczonego na Boga za to, że nie istnieje”. Powrócił do wiary w wieku lat 33.

Odszedł od Chrześcijaństwa, gdy zaczął widzieć swoją religię, jako przymusową pracę i obowiązek. W tym samym czasie pogłębiał swoje zainteresowania okultyzmem, jako że jego studia zawierały te tematy. Lewis cytował Lukrecjusza, jako że według niego przedstawił on najmocniejszy argument przemawiający za ateizmem:

Nequaquam nobis divinitus esse paratam
Naturam rerum; tanta stat praedita culpa

„Jeśli Bóg stworzyłby świat,
to niebyły taki słaby i wadliwy jakim go widzimy”

Zainteresowanie Lewisa literaturą fantasy oraz mitologią, w szczególności pracami Georga MacDonalda, były jednym z czynników, które odwróciły go od ateizmu. Ten autor chrześcijańskich powieści fantasy miał duży wpływ na Lewisa.

Pod wpływem J. R. R. Tolkiena, przyjaciela z Oxfordu, oraz książki Wiekuisty człowiek G. K. Chestertona, Lewis powoli zaczął odkrywać Chrześcijaństwo na nowo. Walczył on z nim do chwili nawrócenia, pisząc później o tym fakcie, „przyszedłem do Chrześcijaństwa kopiąc i krzycząc”.

Lewis nawrócił się w 1931 roku. Bezpośrednim powodem była długa dyskusja prowadzona w czasie nocnego spaceru, który odbywał wraz ze swoimi przyjaciółmi Tolkienem i Hugo Dysonem. Sam fakt nawrócenia miał miejsce podczas drogi do zoo, gdzie szedł ze swoim starszym bratem. Lewis został członkiem kościoła Angielskiego, co było rozczarowaniem dla Tolkiena, który miał nadzieję, że Lewis dołączy do kościoła Rzymskokatolickiego.

Joy Gresham

W późniejszym życiu, Lewis korespondował z Joy Gresham, amerykańską pisarką pochodzenia żydowskiego, która także nawróciła się na Chrześcijaństwo z ateizmu. Pisarka była w separacji ze swoim mężem alkoholikiem, powieściopisarzem Williamem Greshamem. Przyjechała do Anglii z dwoma swoimi synami, Davidem i Douglasem. Lewis na początku traktował ją jako towarzysza dyskusji intelektualnych i osobistego przyjaciela. Do tego stopnia, że zgodził się wziąć z nią ślub cywilny, by mogła pozostać w Anglii. Warnie brat Lewisa napisał: „Zainteresowanie Jacka na początku było wyłącznie intelektualne. Joy była jedyną kobietą, którą spotkał, która miała mózg pasujący do jego własnego, w szerokich zainteresowaniach, w analitycznym podejściu, a przede wszystkim w poczuciu humoru”. Jednakże, po uskarżaniu się na bolące udo, zdiagnozowano u niej nowotwór kości. Relacje między nimi doszły do punktu, w którym zdecydowali się na ślub kościelny. Jako, że Joy była rozwiedziona, było to trudne w kościele Angielskim, jednak ich przyjaciel Peter Bide przeprowadził ceremonię przy jej łóżku szpitalnym, było to w roku 1956.

Gresham, która wkrótce poczuła się lepiej i wyszła ze szpitala, zamieszkała z Lewisem (oraz jego bratem) jako rodzina. Żyli tak, aż do nawrotu choroby, który nastąpił w 1960 roku, spowodowało to śmierć Joy.

Lewis zajął się wychowywaniem jej synów. Douglas Gresham jest aktywnym chrześcijaninem i pozostaje zaangażowany w sprawy związane z Lewisem. David Gresham powrócił do pierwotnej wiary matki – Judaizmu.

Choroba i śmierć

Na początku czerwca 1961 roku, Lewis miał problemy zdrowotne. Zdiagnozowano u niego zapalenie nerek, które doprowadziło do zatrucia krwi. Jego choroba zmusiła go do opuszczenia jesiennego semestru w Cambridge, ale jego wrócił do zdrowia w 1962 i powrócił na uczelnię w kwietniu. Jego stan wciąż się poprawiał i jak powiedział jego przyjaciel George Sayer, Lewis był sobą do wiosny 1963 roku. Jednak 15 lipca 1963 roku rozchorował się i został przyjęty do szpitala. Następnego dnia o 17:00 Lewis przeszedł atak serca i zapadł w śpiączkę, niespodziewanie budząc się następnego dnia o 14:00. Po zwolnieniu ze szpitala, Lewis wrócił do Kilns, gdyż był zbyt chory by powrócić do pracy. W rezultacie zrezygnował ze stanowiska w Cambridge w sierpniu. Pozostawał w takiej kondycji do połowy listopada, kiedy rozpoznano u niego niewydolność nerek. W dniu 22 listopada 1963 roku, umarł parę minut po 17:30, na tydzień przed swoimi 65 urodzinami. Został pochowany na cmentarzu przy kościele Świętej Trójcy, Headington, Oxford.

Relacja o jego śmierci została prawie całkowicie przysłonięta przez informację o zabójstwie prezydenta Kennedyego oraz śmierci Aldousa Huxleya autora powieści „Nowy, wspaniały świat”.